بررسی نسبت اسماعیل بن ابی‌زیاد شامی صاحب تفسیر و اسماعیل بن مسلم سکونی راویِ امام صادق علیه السلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران

چکیده

اسماعیل‌بن‌ابی‌زیاد مسلم سکونی از راویانِ پرکارِ احادیث منسوب به امام صادق علیه السلام است که اطلاعات چندانی از او برجای نمانده است. با توجه به شهرتِ او به عامی بودن، انتظار می‌رود که در منابع عامه، اطلاعات قابل توجهی دربارۀ وی وجود داشته باشد. در منابعِ ‌رجالی عامه، چند عنوانِ نزدیک به هم یاد شده که یکی از آنها «اسماعیل‌بن‌ابی‌زیاد الشامی» صاحبِ تفسیر است. در این مقاله، قرائن و موانعِ متحد شمردن «اسماعیل‌بن‌ابی‌زیاد الشامی» و «اسماعیل‌بن‌مسلم السکونی» بررسی شده است. شواهدی همچون تصریحِ رجالیان، اشتراک مشایخ و مشابهتِ احادیث بر یگانگی آن دو دلالت دارد. مهم‌ترین مانعِ اتحاد، کوفی بودن سکونی است که قرائنی بر قابل جمع بودن آن با نسبتِ شامی ارائه شده است. اثباتِ اتحادِ اسماعیل‌بن‌ابی‌زیاد شامی و اسماعیل‌بن‌مسلم سکونی می‌تواند زمینه را برای شناخت دقیق‌تر و صحیح‌تر سکونی از طریق میراث او در منابعِ عامه فراهم کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [العربیة]

التحقیق فی النسبة بین «إسماعیل‌بن‌أبی‌زیاد الشامی» صاحب التفسیر و «إسماعیل‌بن‌مسلم السکونی» الروای عن الإمام الصادق علیه السلام

نویسنده [العربیة]

  • علی عادل زاده
دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران
چکیده [العربیة]

یعتبر إسماعیل‌بن‌أبی‌زیاد مسلم السکونی من نشطاء رواة الإمام الصادق علیه السلام الذی لم یبق عنه سوى القلیل من المعلومات. بالنظر إلی اشتهاره إلی أنّه من العامّة، من المتوقع أن تکون هناک معلومات کثیرة عنه فی مصادر أهل السنّة. وردت فی المصادر الرجالیّة لأهل السنّة عدة عناوین متقاربة منها «إسماعیل‌بن‌أبی‌زیاد الشامی» صاحب التفسیر. تمّت فی هذه المقالة دراسة القرائن و الموانع لاتحاد «إسماعیل‌بن‌أبی‌زیاد الشامی» و «إسماعیل‌بن‌مسلم السکونی». تدلّ قرائن و شواهد علی اتحادهما مثل تصریح الرجالیّین و اشتراک المشایخ و تشابه الأحایث. أکبر مانع یواجهه اتحادهما هو أنّ السکونی کوفی. تعرّضت هذه المقالة قرائن علی أنّه یمکن الجمع بین نسبة الشامی و الکوفی. إثبات اتحاد إسماعیل‌بن‌أبی‌زیاد الشامی و إسماعیل‌بن‌مسلم الکوفی یمهّد الطریق للتعرّف علی السکونی بشکل أدقّ و أصحّ من طریق تراثه فی مصادر أهل السنّة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • إسماعیل‌بن‌مسلم الکوفی
  • إسماعیل‌بن‌أبی‌زیاد الشامی
  • التفسیر الروائی

مراجع

  1. ابن‌ابی‌حاتم رازی، عبدالرحمن‌بن‌محمد، العلل، الریاض: مطابع الحمیضی، چ1، ۱۴۲۷ق.
  2. _______، الجرح والتعدیل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۷۲ق.
  3. ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة لابن‌ابی‌الحدید، قم: مکتبة المرعشی النجفی، چ1، ۱۴۰۴ق.
  4. ابن‌ابی‌دنیا، عبدالله‌بن‌محمد، الإشراف فی منازل الأشراف، الریاض: مکتبة الرشد، ۱۴۱۱ق.
  5. _______، الزهد، دمشق: دار ابن‌کثیر، چ1، ۱۴۲۰ق.
  6. ابن‌ابی‌شیبه، عبدالله‌بن‌محمد، المصنف، الریاض: مکتبة الرشد، چ1، ۱۴۰۹ق.
  7. ابن اثیر، مبارک‌بن‌محمد، الشافی فی شرح مسند الشافعی، الریاض: مکتبة الرشد، چ1، ۱۴۲۶ق.
  8. ابن اشعث، محمد بن محمد، الجعفریات، تهران: نینوی، چ۱، [بی‌تا].
  9. ابن‌بابویه، محمد‌بن‌علی، شیخ صدوق، الأمالی، تهران: کتابچی، چ6، ۱۳۷۶ش.
  10. _______، ثواب الأعمال وعقاب الأعمال، قم: دارالشریف‌الرضی، چ2، ۱۴۰۶ق.
  11. _______، التوحید، قم: جامعۀ مدرسین‏، ۱۳۹۸ق.
  12. _______، کمال الدین و تمام النعمة، تهران: نشر اسلامیه، ۱۳۹۵ق.
  13. _______، علل الشرائع‏، قم: کتاب‌فروشى داورى‏، ۱۳۸۵ش.
  14. _______، کتاب من لا یحضره الفقیه‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چ2، ۱۴۱۳ق.
  15. ابن‌بشکوال، خلف‌بن‌عبدالملک، الآثار المرویة فی الأطعمة السریة، الریاض: أضواء السلف، 2004م.
  16. ابن‌تیمیه، احمد‌بن‌عبدالحلیم، کتاب الصیام من شرح العمدة، [بی‌جا]: دار الأنصاری، چ1، ۱۴۱۷ق.
  17. ا‌بن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن‌علی، تلقیح فهوم اهل الأثر فی عیون التاریخ و السیر، بیروت: شرکة دار الأرقم‌بن‌ابی‌الأرقم، چ1، ۱۹۹۷م.
  18. _______، الموضوعات، المدینة المنورة: المکتبة السلفیة، ۱۳۸۶ق.
  19. ابن حبان، ابو حاتم محمد بُستی، المجروحین من المحدثین، الریاض: دار الصمیعی، چ1، ۱۴۲۰ق.
  20. عسقلانی، ابن‌حجر، تهذیب التهذیب، الهند: مطبعة دائرة المعارف النظامیة، 1326ق.
  21. _______، المطالب العالیة بزوائد المسانید الثمانیة، الریاض: دار العاصمة-دار الغیث، ۱۴۱۹ق.
  22. _______، زهر الفردوس (الغرائب الملتقطة من مسند الفردوس)، الإمارات: جمعیة دار البرّ، چ1، ۱۴۳۹ق.
  23. _______، لسان المیزان، [بی‌جا]: دار البشائر الإسلامیة، ۲۰۰۲م.
  24. _______، تقریب التهذیب، سوریا: دار الرشید، چ1، ۱۴۰۶ق.
  25. ابن‌حیون مغربى، قاضی نعمان‏، دعائم الإسلام‏، قم: مؤسسة آل البیت( لإحیاء التراث‏، چ2، ‏۱۳۸۵ق.
  26. ابن‌سعد، محمد هاشمی، الطبقات الکبرى، بیروت: دار الکتب العلمیة، چ1، ۱۴۱۰ق.
  27. ابن‌السنّی، احمد‌بن‌محمد دینوری، عمل الیوم واللیلة سلوک النبی مع ربه عز وجل ومعاشرته مع العباد، جده/ بیروت: کوثر البرنی، دار القبلة للثقافة الإسلامیة ومؤسسة علوم القرآن، [بی‌تا].
  28. ابن‌شاهین، عمر‌بن‌احمد، الجزء الخامس من الأفراد، الکویت: دار ابن‌الأثیر، ۱۴۱۵ق.
  29. _______، الترغیب فی فضائل الأعمال وثواب ذلک، بیروت: دارالکتب العلمیة، چ1، ۱۴۲۴ق.
  30. ابن‌طاووس، على‌بن‌موسی، فلاح السائل و نجاح المسائل‏، قم: بوستان کتاب‏، چ1، ۱۴۰۶ق.
  31. ابن‌عبدالبر قرطبی، یوسف‌بن‌عبدالله، جامع بیان العلم وفضله، الدمام: دار ابن‌الجوزی، ۱۴۱۴ق.
  32. ابن‌عدی، ابواحمد جرجانی، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت: دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۸ق.
  33. ابن‌عساکر، علی‌بن‌حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت: دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
  34. ابن‌قیسرانی، محمد‌بن‌طاهر، أطراف الغرائب والأفراد من حدیث رسول الله$، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1419ق.
  35. _______، ذخیرة الحفاظ (من الکامل لابن‌عدی)، الریاض: دار السلف، ۱۴۱۶ق.
  36. ابن‌قیم‌جوزی، محمد‌بن‌ابی‌بکر، مدارج السالکین، بیروت: دار الکتاب العربی، چ3، ١٤١٦ق.
  37. ابن‌ماجه قزوینی، محمد‌بن‌یزید، سنن ابن‌ماجة، بیروت: دار الرسالة العالمیة، ۱۴۳۰ق.
  38. ابن‌مسکویه رازی، احمد‌بن‌محمد، الحکمة الخالدة، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۵۸ش.
  39. ابن نقطه، محمد‌بن‌عبدالغنی، إکمال الإکمال (تکملة لکتاب الإکمال لابن ماکولا)، مکة: جامعة أم القرى، چ1، ١٤١٠ق.
  40. ابن‌ندیم، محمد‌بن‌اسحاق، الفهرست للندیم، لندن: موسسة الفرقان للتراث الإسلامی، ۲۰۰۹م.
  41. ابوالشیخ،عبدالله‌بن‌محمداصفهانی، طبقات المحدثین بأصبهان والواردین علیها، بیروت:الرسالة، چ2، ۱۴۱۲ق.
  42. ابوداود، سلیمان‌بن‌اشعث، السنن، صیدا – بیروت: المکتبة العصریة، [بی‌تا].
  43. رازی، ابوزرعه، الضعفاء، المدینة النبویة: عمادة البحث العلمی بالجامعة الإسلامیة، ۱۴۰۲ق.
  44. ابونعیم اصفهانی، احمد‌بن‌عبدالله، اخبار اصبهان (تاریخ أصبهان)، بیروت: دارالکتب العلمیة، چ1، ۱۴۱۰ق.
  45. _______، حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء، مصر: مکتبة السعادة، ۱۳۹۴ق.
  46. _______، معرفة الصحابة، الریاض: دار الوطن، ۱۴۱۹ق.
  47. احمد‌بن‌حنبل، ابوعبدالله شیبانی، الزهد، بیروت: دار الکتب العلمیة، چ1، ۱۴۲۰ق.
  48. _______، المسند، بیروت: الرسالة، چ1، ۱۴۲۱ق.
  49. اسلامی، حسن، «اخلاق و جنسیت در حدیث «خصال النساء»»، علوم حدیث، ش ۴۹ و ۵۰، ۱۳۸۷ش.
  50. اکبری، عمیدرضا و قندهاری، محمد، «اسماعیل‌بن‌ابی‌زیاد سکونی: قاضی عامی یا صحابی رازدار امامی؟»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، ش۶۹، ۱۴۰۰ش.
  51. البانی، ناصرالدین محمد‌بن‌نوح، سلسلة الأحادیث الضعیفة والموضوعة وأثرها السیئ فی الأمة، الریاض: دار المعارف، چ1، ۱۴۱۲ق.
  52. باجی، سلیمان‌بن‌خلف، التعدیل والتجریح لمن خرج له البخاری فی الجامع الصحیح، ریاض: دار اللواء، چ1، ۱۴۰۶ق.
  53. باقری، حمید، «بازشناسی یک راوی: اسماعیل‌بن‌ابی زیاد سکونی»، علوم حدیث، ش۴۳، بهار ۱۳۸۶ش.
  54. برقی، احمد‌بن‌محمد، المحاسن‏، قم: دارالکتب الإسلامیة، چ2، ۱۳۷۱ق.
  55. بزار، احمد‌بن‌عمرو، المسند المنشور باسم البحر الزخار، المدینة: مکتبة العلوم والحکم، چ1، ۲۰۰۹م.
  56. بیهقی، احمد‌بن‌حسین، السنن الکبرى، بیروت: دارالکتب العلمیة، چ2، 1424ق.
  57. _______، شعب الإیمان، الریاض: مکتبة الرشد، ۱۴۲۳ق.
  58. ترمذی، محمد‌بن‌عیسى، جامع الترمذی، بیروت: دار الغرب الإسلامی، ۱۹۹۶م.
  59. تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چ2، ۱۴۱۰ق.
  60. تهرانی، شیخ آقا بزرگ، الذریعة إلى تصانیف الشیعة، بیروت: دار الأضواء، چ3، ۱۴۰۳ق.
  61. ثعلبی، احمد‌بن‌محمد، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
  62. جورقانی، حسین‌بن‌ابراهیم، الأباطیل والمناکیر والصحاح والمشاهیر، الریاض: دار الصمیعی، چ4، ۱۴۲۲ق.
  63. حارث‌بن‌محمد، ابن‌ابی‌اسامه، بغیة الباحث عن زوائد مسند الحارث بانتقاء نور الدین الهیثمی، المدینة المنورة: مرکز خدمة السنة والسیرة النبویة، چ1، ۱۴۱۳ق.
  64. حاکم نیشابوری، ابوعبدالله، المستدرک على الصحیحین، بیروت: دار الکتب العلمیة، چ1، ۱۴۱۱ق.
  65. حرب‌بن‌اسماعیل، ابومحمد کرمانی، المسائل (الطهارة والصلاة)، بیروت: مؤسسة الریان، چ1، ۱۴۳۴ق.
  66. حموئی، ابراهیم‌بن‌محمد، فرائد السمطین، قم: حبیب، چ1، ۱۴۲۸ق.
  67. حموی، یاقوت‌بن‌عبدالله، معجم البلدان، بیروت: دار صادر، چ3، ۱۹۹۵م.
  68. ختلی، اسحاق‌بن‌ابراهیم، کتاب الدیباج، [بی‌جا]: دار البشائر، چ1، ۱۹۹۴م.
  69. خطیب بغدادی، احمد‌بن‌علی، موضح أوهام الجمع والتفریق، بیروت: دار المعرفة، ۱۴۰۷ق.
  70. _______، تلخیص المتشابه فی الرسم، دمشق: طلاس للدراسات والترجمة والنشر، چ1، ۱۹۸۵م.
  71. _______، المتفق والمفترق، دمشق: دار القادری، ۱۴۱۷ق.
  72. _______، الجامع لأخلاق الراوی وآداب السامع، الریاض: مکتبة المعارف، ۱۴۱۸ق.
  73. _______، تاریخ بغداد، بیروت: دار الغرب الإسلامی، ۱۴۲۲ق.
  74. خلال، احمد‌بن‌محمد، أحکام أهل الملل والردة من الجامع لمسائل الإمام أحمد‌بن‌حنبل، بیروت: دار الکتب العلمیة، چ1، ۱۴۱۴ق.
  75. خلیلی، ابویعلى خلیل‌بن‌عبدالله، الإرشاد فی معرفة علماء الحدیث، الریاض: مکتبة الرشد، ۱۴۰۹ق.
  76. دارقطنی، علی بن عمر، الضعفاء والمتروکون، الریاض:‌ مکتبة المعارف، چ۱، ۱۴۰۴ق.
  77. دولابی، محمد‌بن‌احمد، الکنى والأسماء، بیروت: دار ابن حزم، چ1، ۱۴۲۱ق.
  78. دیلمی، شیرویه‌بن‌شهردار، الفردوس بمأثور الخطاب، بیروت: دار الکتب العلمیة، چ1، ۱۴۰۶ق.
  79. دینوری، عبدالله‌بن‌مسلم‌بن‌قتیبه، المعارف، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب، چ3، ۱۹۹۲م.
  80. ذهبی، محمد‌بن‌احمد، سیر أعلام النبلاء، القاهرة: دار الحدیث، ۱۴۲۷ق.
  81. ­­­­_______، تاریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام، بیروت: دار الکتاب العربی، چ2، ۱۴۱۳ق.
  82. ­­­­_______، سیر أعلام النبلاء، القاهرة: دار الحدیث، ۱۴۲۷ق.
  83. ­­­­_______، المغنی فی الضعفاء، قطر:‌ دار احیاء التراث، [بی‌تا].
  84. ­­­­_______، میزان الإعتدال، بیروت: دارالمعرفة، ١٣٨٢ق.
  85. رافعی، عبدالکریم‌بن‌محمد، التدوین فی أخبار قزوین، بیروت: دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۸ق.
  86. راوندى، فضل‌الله‌بن‌على، النوادر، قم: دار الکتاب‏، چ1، [بی‌تا].
  87. رعینی، عیسی‌بن‌سلیمان، الجامع لما فی المصنفات الجوامع من أسماء الصحابة الأعلام أولی الفضل والأحلام، القاهرة: المکتبة الإسلامیة، چ1، ۱۴۳۰ق.
  88. سبکی، تقی الدین، طبقات الشافعیة الکبری، الجیزة: دار هجر، ۱۴۱۳ق.
  89. خراسانی، سعید‌بن‌منصور، التفسیر من سنن سعید‌بن‌منصور، السعودیة: دار الصمیعی، چ1، ۱۴۱۷ق.
  90. سمعانی، عبدالکریم، الأنساب، حیدرآباد: دائر المعارف العثمانیة، چ1، ۱۳۸۲ق.
  91. سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌ابی‌بکر، الزیادات على الموضوعات ویسمى ذیل الآلئ المصنوعة، الریاض: مکتبة المعارف، ۱۴۳۱ق.
  92. شبیری زنجانی، محمدجواد، کشف النقاب عن وجوه رواة الاصحاب، انتشار یافته در نسخۀ سوم نرم‌افزار درایة النور، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
  93. شجری، یحیى‌بن‌حسین، ترتیب الأمالی الخمیسیة، بیروت: دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۲ق.
  94. صفار، حسن‌بن‌علی، الاربعون فی فضائل امیرالمؤمنین%، عمان: مؤسسة الإمام زید‌بن‌علی الثقافیة، ١٤٢٤ق، نسخۀ منتشر شده در سایت مکتبة مجالس آل محمد(: al-majalis.org.
  95. منسوب به پسران بسطام، طب الائمة(، قم:‌ دار الشریف الرضی، چ2، ۱۴۱۱ق.
  96. [ناشناس]، طب الصادقین، نسخۀ خطی، کتابخانۀ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، شمارۀ ۱۲۸۷۴/۱۱، تاریخ کتابت: قرن ۹ق.
  97. طبرانی، سلیمان‌بن‌احمد، مسند الشامیین، بیروت: مؤسسة الرسالة، چ1، ۱۴۰۵ق.
  98. ­­­­_______، المعجم الأوسط، القاهرة: دار الحرمین، چ1، ۱۴۱۵ق.
  99. ­­­­_______، المعجم الکبیر، القاهرة: مکتبة ابن تیمیة، چ2، ۱۴۱۵ق.
  100. طبرسى، فضل‌بن‌حسن‏، تفسیر مجمع البیان، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
  101. طبری، محمد‌بن‌جریر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، مکة: دار التربیة والتراث، ۱۳۸۷ق.
  102. طوسى، محمد‌بن‌حسن، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چ1، ۱۳۹۰ق.
  103. ­­­­_______، تهذیب الأحکام، تهران: دارالکتب الإسلامیة‏، چ4، ۱۴۰۷ق.‏
  104. ­­­­_______‏، رجال الشیخ طوسی، قم: جامعة المدرسین، ۱۴۱۵ق.
  105. ­­­­_______، فهرست کتب الشیعة واصولهم واسماء المصنفین واصحاب الاصول، قم: مکتبة المحقق الطباطبائی، ۱۴۲۰ق.
  106. عبداللهی، مرتضی، بررسی شخصیت حدیثی رجالی اسماعیل‌بن‌ابی‌زیاد السکونی، قم: صحیفۀ معرفت، ۱۳۹۷ش.
  107. عادل‌زاده، علی و قندهاری، محمد، «بررسی انتقادی منابع کتاب جعفریات»، پژوهشنامۀ علوم حدیث تطبیقی، ش۱۳.
  108. عزّاوی، عبد المرشد، «حدود الجزیرة الفراتیة عند الاصطخری و ابن حوقل (بین شمشاط وسمیساط)»، دراسات تاریخیة، العدد ۱۵ و ۱۶، صص۱۱۱-۱۳۲، کانون الثانی، ۱۹۸۴م.
  109. علوی، أبوعبداللّه محمد‌بن‌علی، التعازی، میراث حدیث شیعه، دفتر چهارم، قم: دار الحدیث، [بی‌تا].
  110. عیاشی، محمد‌بن‌مسعود، التفسیر، تهران: المطبعة العلمیة، چ1، 1380ق.
  111. کوفی، فرات‌بن‌ابراهیم، التفسیر، تحقیق کاظم، محمد، تهران: مؤسسة الطبع و النشر، چ1، ۱۴۱۰ق.
  112. فسوی، محمد‌بن‌علی‌بن‌عبدالملک، البیان فی نزول القرآن (مخطوط)، کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی، شمارۀ ۲۶۰۸ (تصویر نسخه در مکتبة المحقق الطباطبائی، قم، شمارۀ ع/۸۷).
  113. قندهاری، محمد، «اسماعیل‌بن‌ابی‌زیاد سکونی در منابع عامه: عناوین، مشایخ و روایات موازی»، پژوهش‌های رجالی، ش۳، ۱۳۹۹ش.
  114. قندهاری، محمد، «بازشناسی هویت تاریخی سلیم‌بن‌قیس هلالی»، پایان‌نامۀ دکتری، دانشگاه تهران- دانشکدگان فارابی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، بهمن ۱۳۹۸ش.
  115. قیروانی، عبدالله‌بن‌عبدالرحمن النفزی، النوادر والزیادات على ما فی المدونة من غیرها من الأمهات، بیروت: دار الغرب الإسلامی، چ1، ۱۹۹۹م.
  116. کلینی، محمد‌بن‌یعقوب، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
  117. کوفی، محمد‌بن‌سلیمان، مناقب الإمام أمیر المؤمنین على‌بن‌أبى‌طالب'، قم: مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة، ۱۴۱۲ق.‏
  118. کنانی، علی‌بن‌محمد، تنزیه الشریعة المرفوعة عن الأخبار الشنیعة الموضوعة، بیروت: دارالکتب العلمیة، ۱۳۹۹ق.
  119. محققیان، حسین، «بازشناسی شخصیت اسماعیل‌بن‌ابی‌زیاد سکونی»، حدیث حوزه، ش۷، ۱۳۹۲ش.
  120. مددی، احمد، تقریرات درس خارج فقه، مکاسب محرمه، تدوین کاظم دلیری، ۱۳۸۹ش، ir.
  121. مدرسی طباطبایی، حسین، میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین هجری، قم: نشر مورخ، ۱۳۸۶ش.
  122. مزّی، یوسف‌بن‌عبدالرحمن، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، بیروت: مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۰ق.
  123. مسافر حاجی، الأربعون البلدانیة، تاریخ النشر بالمکتبة الشاملة: ٨ ذو الحجة ١٤٣١ق.
  124. مستغفری، جعفر‌بن‌محمد، فضائل القرآن، بیروت: دار ابن حزم، ۲۰۰۸م.
  125. مغلطای‌بن‌قلیج، علاء الدین، شرح سنن ابن‌ماجة، السعودیة: مکتبة نزار مصطفى الباز، ۱۴۱۹ق.
  126. ­­­­_______، التلویح إلى شرح الجامع الصحیح، دار الکمال المتحدة، ۲۰۱۷م. (منتشر شده در نرم افزار «موسوعة صحیح البخاری»).
  127. مقاتل‌بن‌سلیمان البلخی، التفسیر، بیروت: دار إحیاء التراث، ۱۴۲۳ق.
  128. مکی، ابوطالب محمد‌بن‌علی، قوت القلوب فی معاملة المحبوب ووصف طریق المرید إلى مقام التوحید، بیروت: دارالکتب العلمیة، چ2، ۱۴۲۶ق.
  129. مناوی، زین الدین محمد، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، مصر:‌ المکتبة التجاریة الکبرى، چ1، ۱۳۵۶ق.
  130. نائینی منوچهری، محمدرضا و حکیم، محمد، «واکاوی وثاقت و مذهب اسماعیل‌بن‌ابی‌زیاد سکونی»، دو کتاب قیم، ش۱۶، ۱۳۹۶ش.
  131. نجاشی، احمد‌بن‌على‏، الرجال، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۶۵ش.
  132. نسفی، عمر‌بن‌محمد، القند فی ذکر أخبار سمرقند، تهران: آینۀ میراث، ۱۴۲۰ق.
  133. واحدی، علی‌بن‌احمد، الوسیط فی تفسیر القرآن المجید، بیروت: دارالکتب العلمیة، چ1، ۱۴۱۵ق.
  134. هارونی، یحیی‌بن‌حسن، تیسیر المطالب فی أمالی ابی‌طالب، الصنعاء: مؤسسة الامام زید‌بن‌علی الثقافیة، ۱۴۲۲ق.
  135. هروی، ابوعبید قاسم‌بن‌سلّام، غریب الحدیث، حیدر آباد: مطبعة دائرة المعارف العثمانیة، چ1، ۱۳۸۴ق.
  136. نرم‌افزار درایة النور، نسخۀ 2، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، ۱۳۹۸ش.
  137. نرم‌افزار جامع الأحادیث نور، نسخۀ ۳.۵، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، ۱۳۹۵ش.
  138. نرم‌افزار المکتبة الشاملة، نسخۀ 3.
  139. نرم‌افزار جوامع الکلم.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار