واکاوی سبک کلینی در روایت از بصائر الدرجات و نقش آن در تعیین مؤلف کتاب و تصحیح روایات مشترک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

2 کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

کتاب کافی کلینی و کتاب بصائرالدرجات صفار دو اثر مهم در روایات امامیه در زمینۀ جایگاه امامت هستند. بیش از 400 حدیث مشترک در دو کتاب فوق به چشم می‌خورد؛ اما در سند بیش از 90% این احادیث در کافی نام صفار نیامده است و تفاوت‌هایی در اوایل اسناد و گاه متون روایات مشترک وجود دارد. مطالعۀ پیش‌رو به این پرسش می‌پردازد که آیا شواهدی از توجه کلینی به کتاب بصائر، بیش از موارد یادکردش از صفار وجود دارد؟ این نوشتار با تطبیق و مقایسۀ اخبار دو کتاب نشان داده که کلینی ضمن استفاده از بصائر، محتملاً با مراجعه به منابع بصائر یا با اتکا به سماع‌های خود از دیگر مشایخ، اسنادی متفاوت آورده است. در نهایت آماری تفصیلی در وضعیت اخبار مشترک دو کتاب ارائه شده که بنابر آن، قرائن مؤید استفادۀ کافی از بصائر در بیش از 60% از اخبار مشترک است. از جمله فوائد مهم این پژوهش کمک به تصحیح اسناد و متون و نیز نقد برخی دیدگاه‌های جدید در نادرستی نسبت بصائر به صفار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [العربیة]

تحلیل أسلوب الکلینی فی روایته عن بصائرالدرجات ودوره فی معرفة المؤلف و تصحیح الکتاب

نویسندگان [العربیة]

  • عمیدرضا اکبری 1
  • مجید جعفری ربانی 2
1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم
2 کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
چکیده [العربیة]

یدور کتاب الکافی للکلینی و کتاب بصائر الدرجات للصفّار دوراً هامّاً من بین کتب الإمامیّة فی نقل الروایات فی موضوع مکانة الإمامة. هناک أکثر من 400 حدیث مشترک بألفاظ متمامثلة فی الکتابین؛ لکن لم یذکر فی أکثر من 90% من أسانید هذه الأحادیث اسم الصفّار و هناک اختلافات فی ابتداء الأسانید و النصوص بین الروایات المشترکة. تتناول الدراسة التالیة هذه المسألة: هل هناک أیّ دلیل على اهتمام الکلینی بکتاب بصائرالدرجات أکثر من موارد ذکره للصفّار أم لا؟ من خلال تطبیق و مقارنة أخبار الکتابین، یظهر أنّ الکلینی أثناء استخدام البصائر، ربّما راجع إلى مصادر البصائر أو اعتمد على مسموعاته من مشایخه و لذا أخرج الأخبار بأسانید مختلفة. وفی النهایة تقدّمت هذه الدراسة إحصائیات تفصیلیّة عن الأخبار المشترکة بین الکتابین، مما یؤکّد استفادة الکافی من بصائرالدرجات فی أکثر من 60٪ من الأخبار المشترکة. تعدّ المساعدة فی تصحیح الأسناد والنصوص من الفوائد الهامّة لهذه الدارسة، وکذلک ردّ بعض الآراء الحدیثة فی تخطئة نسبة البصائر الی الصفّار.  

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الکافی للکلینی
  • بصائرالدرجات
  • محمد بن حسن الصفّار
  • الروایات المشترکة
  • تعویض الأسناد

مراجع

  1. ابطحی، محمدباقر، تعلیقات بصائر الدرجات، قم: مؤسسۀ امام مهدی%، 1392ش.
  2. ابن‌بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، علی‌اکبر غفاری، تهران: اسلامیه، چ2، 1395ق.
  3. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبة من مناقب أمیر المؤمنین و الأئمة(، قم: مدرسة الإمام المهدى‏%، چ1، 1407ق‏.
  4. اکبری، عمیدرضا، «بررسی اختلافات مبانی قدما و متأخران امامیه در تضعیفات رجالی»، حوزۀ علمیۀ قم، سطح سه، 1397ش.
  5. امیری، محمد مقداد، «تأثیر دیدگاه‌هاى کلامى اصحاب امامان شیعه بر جرح و تعدیل راویان؛ مطالعۀ موردى یونس بن عبدالرحمان»، رسالۀ دکتری دانشگاه تهران، 1394ش.
  6. انصاری، حسن، «بررسی فرضیۀ دوم دربارۀ ماهیت کتاب بصائرالدرجات»، پایگاه کاتبان، kateban.com/post/3185، ۱ فروردین ۱۳۹۶ش.
  7. _______، «دربارۀ نسخه‌ای نویافته از بصائرالدرجات»، پایگاه کاتبان، kateban.com/post/1967، 14 اسفند 1391ش.
  8. _______، «مدخل مطالعه‌ای تفصیلی دربارۀ کتاب بصائر الدرجات و هویت نویسندۀ آن»، پایگاه کاتبان، kateban.com/post/1520، 21 بهمن 1387ش.
  9. _______، «ماهیت کتاب بصائرالدرجات (2)»، پایگاه کاتبان، kateban.com/post/3180، ۲۹ اسفند ۱۳۹۵ش.
  10. برقى احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، جلال الدین‏ محدث، قم: دار الکتب الإسلامیة، چ2، 1371ق‏.
  11. تبریزى، جواد، الموسوعة الرجالیة، جواد قیومى اصفهانى، قم: دار الصدیقة الشهیدة&، چ1، 1429ق‏.
  12. جدیع، عبد الله بن یوسف، تحریر علوم الحدیث، بیروت: مؤسسة الریان، چ1، ١٤٢٤ق.
  13. جعفری، مجید، جستاری دربارۀ بصائرالدرجات، قم: مؤسسۀ امامت، چ1، 1394ش.
  14. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله‏، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل‏، مصحح: محمدباقر محمودى، تهران‏: التابعة لوزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، چ1، 1411ق‏.
  15. خطیب بغدادی، احمد بن علی، السابق واللاحق فی تباعد ما بین وفاة راویین عن شیخ واحد، محقق محمد بن مطر زهرانی، ریاض: دار الصمیعی، چ2، ٢٠٠٠م.
  16. رضایی، محمدجعفر، «امتداد جریان فکری هشام بن حکم تا شکل گیری مدرسه کلامی بغداد»، فصلنامۀ فلسفه و الاهیات نقد و نظر، ش65، س17، بهار1391.
  17. سیستانی، علی، القواعد الفقهیة، تقریر محمدعلی ربانی، نجف: نسخۀ اولیۀ الکترونیکی، 1438ق.
  18. شبیرى، محمد جواد، توضیح الأسناد المشکلة فی الکتب الأربعة، قم: دارالحدیث، چ1، 1429ق‏.
  19. _______، نکاتی دربارۀ کافی برگرفته از دروس آیت‌الله شبیری، نشر در نرم‌افزار درایة النور، قم: مؤسسۀ کامپیوتری نور، 1392ش.
  20. _______، «منابع الشیخ الطوسی»، علوم الحدیث، قم، شمارۀ6، ذوالحجة 1420ق.
  21. صفار، محمد بن حسن قمی، بصائر الدرجات الکبرى فی فضائل آل محمد(، تصحیح محسن کوچه‌باغی، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، چ2، 1404ق.
  22. طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة، طهران: دار الکتب الإسلامیة، چ3، 1364ش.
  23. _______، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، طباطبایی، قم: کتابخانۀ محقق طباطبایی، چ1، ۱۴۲۰ق.
  24. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، رجال العلامة الحلی، بحرالعلوم، قم: دار الذخائر، چ2، 1411ق.
  25. عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، رسولی، تهران، المکتبة العلمیة الإسلامیة، چ1، 1380ق‏.
  26. قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی، موسوی جزائری، قم: مؤسسة دار الکتاب، چ3، 1404ق.
  27. کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی، مشهد: دانشگاه مشهد، چ1، 1409ق.
  28. کلینى، محمد بن یعقوب‏، الکافی، تحقیق دارالحدیث، قم: دارالحدیث‏، چ1، 1429ق.
  29. قربانی زرین، رضا، بازشناسی منابع الکافی و تأثیر آن در اعتبار سندی روایات، پایان‌نامۀ ارشد، دانشگاه تهران، 1388ش.
  30. قندهاری، محمد، «بازشناسی هویت تاریخی سلیم بن قیس هلالی» پایان‌نامۀ دکتری، دانشگاه تهران، 1398ش.
  31. مدرسی طباطبایی، حسین، مکتب در فرآیند تکامل، ترجمۀ هشام ایزدپناه، [بی‌نا]: [بی‌جا]، چ2، 1375ش.
  32. _______، میراث مکتوب شیعه، سه قرن نخست، ترجمۀ قرائی و جعفریان، تهران: اعتماد، چ2، 1386ش.
  33. مفید، عباس، تاریخ حدیث مکتوب شیعه، قم: معارف اهل بیت(، چ1، 1399ش.
  34. ملکی، محمود، بازپژوهی منابع الکافی بخش اصول، پایان‌نامۀ دکتری، جامعة المصطفی، قم، 1396ش.
  35. نجاشى، احمد بن على، رجال النجاشی، تصحیح سیدموسی شبیری، قم: جامعه مدرسین، چ6، 1365ق.
  36. هارونی، یحیى بن حسین‏، تیسیر المطالب فی أمالی أبی‌طالب‏، العزى‏، صنعاء: مؤسسة زید بن علی الثقافیة، 2002م.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار