فهرست حُمَید در آینۀ فهرست شیخ طوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش پژوه مرکز فقهی امام محمدباقر علیه السلام

چکیده

یکی از راه‌های پی بردن به میزان اعتبار اطلاعات موجود در کتب رجالی، کشف منابع این کتب و خصوصیات آن است. از این دریچه می‌توان اطلاعات را به شکل صحیح گردآوری نمود، و به جای تفسیرهایِ غلطِ برگرفته از مباحث غیر رجالی، به دور از هرگونه ظاهر نگری، به تفسیری صحیح از آن دست یافت. یکی از منابع مهم رجالی، فهرست شیخ طوسی است که اطلاعات بسیاری از منابع پیشین خود را گزارش داده است. اهمیت این اثر از آن جهت است که انتقال دهندۀ میراث فهرستی قبل از خود، بدون دخل و تصرفات اجتهادی است. از منابعی که شیخ در این کتاب از آن بسیار بهره برده، کتابی است که اطلاعات فهرست حُمَید در آن منعکس شده است. در نگاه اول به نظر این منقولات از فهرست حُمَید بن زیاد متخذ است، اما بررسی مطرح شده در نوشتۀ حاضر، نشان می‌دهد کتاب فهرست حُمَید در دسترس شیخ نبوده، یا لااقل در هنگام تألیف فهرست از آن بهره نبرده است؛ بلکه ایشان در نقل این اطلاعات از کتاب دیگری استفاده کرده، که فهرستِ فهرستِ حُمَید بوده است. ترتیب قرار گیری عناوین و ارسال‌های هدفمند فراوانی که در ناحیۀ مشایخِ مشایخِ حُمَید مشاهده می‌شود، مهم‌ترین شاهد بر این مدعا است. با توجه به این نظریه، استفاده از طرق موجود در این کتاب، برای بحث‌های رجالی، از جمله تمییز مشترکات و توحید مختلفات با مشکل مواجه می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

التعرّف علی فهرست حُمَید من خلال کتاب فهرست الشیخ الطوسی

نویسنده [العربیة]

  • هادی صابری
دانش پژوه مرکز فقهی امام محمدباقر علیه السلام
چکیده [العربیة]

إحدى طُرُق معرفة اعتبار المعلومات الواردة فی الکُتب الرجالیة هو کشفُ المصادر المذکورة فی هذه الکُتب و معرفة خصائصها. من خلال هکذا بحث، یمکن الإهتداء إلی معلوماتٍ تفیدنا فی الفهم الصحیح، بدلاً من أن نأخذ التفسیرات الخاطئة من المطالب الغیر رجالیة أو التفسیر المبتنی علی الجمود اللفظی. ومن المصادر الرجالیة المهمة کتاب «فهرست الشیخ الطوسی» الذی یحتوی على معلومات کثیرة جمعها الشیخ الطوسی من مصادر سابقة علیه. سبب أهمیة هذا الکتاب یرجع إلى أن الشیخ الطوسی ینقل التراث الفهرستی الذی سبقه دون تدخّل اجتهاده و رأیه. ومن المصادر التی استخدمها الشیخ کثیراً فی کتابه هو الکتاب الفهرستی الذی انعکست فیه معلومات کتاب «فهرست حُمَید بن زیاد». یبدو للوهلة الأولى، أنّ هذه المعلومات مأخوذة من کتاب فهرست حُمَید بن زیاد، لکن هذه الدراسة أثبتت أنّ کتاب فهرست حُمَید بن زیاد لم یکن عند الشیخ الطوسی، أو على الأقل عندما کَتَب کتابه الفهرستی، و استفاد من کتابٍ آخر اقتبس معلومات فهرست حُمَید منه و یمکن تسمیته بکتاب «فهرست فهرست حُمَید بن زیاد» و أهم شاهد علی هذا المدعی هو أنّ فی فهرست حُمَید قد یجد القارئ فی ترتیب العناوین، إرسال مقصود فی مشایخ شیوخ حُمَید. و لذا لا یمکن الاستفادة من هذا الفهرست فی تمییز المشترکات و توحید الأسماء المختلفة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • فهرست الشیخ الطوسی
  • حُمَید بن زیاد
  • الإرسال
  1. ابن حبان، محمد بن حبان بن أحمد أبو حاتم التمیمی البستی، الثقات، دار الفکر،چ1، 1395ق.
  2. ابن غضائری، احمد بن حسین، الرجاللإبن‏الغضائری، قم: دار الحدیث،‏ چ1، 1364ش.
  3. بروجردی، حسین، الموسوعة الرجالیة (6): رجال أسانید (أو طبقات رجال) مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة فی الآستانة الرضویة المقدسة، 1413ق.
  4. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، [بی‌جا]: [بی‌نا]، چ5، 1413ق.
  5. _______، موسوعة الإمام الخوئی‌، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی‌، چ1، 1418ق.
  6. زرارى، احمد بن محمد، رسالة أبی غالب الزراری إلى ابن ابنه فی ذکر آل أعین، قم: مرکز البحوث و التحقیقات الإسلامیة، چ1، 1369ش.
  7. شبیری، سید محمد جواد، کتاب العدد (درس خارج فقه)، جلسۀ ۶۴، ۲۰ بهمن ۹۸، ص 516.
  8. ________، کتاب الارث (درس خارج فقه) - متن خام -، جلسۀ 65، 7 بهمن 1394، ص377.
  9. شوشترى، محمد تقى‏، قاموس الرجال،‏ قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏، چ2، 1410ق.
  10. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چ3، 1373 ش.
  11. ________، الفهرست، قم: مکتبة المحقق الطباطبائی، چ1، 1420ق.
  12. عدة محدثین، الأصول الستة عشر، قم: مؤسسة دار الحدیث الثقافیة، چ1، 1423 ق. ‏
  13. عسقلانی، أحمد بن علی بن محمد بن أحمد ابن حجر، لسان المیزان، [بی‌جا]: دار البشائر الإسلامیة، چ1، 2002 م.
  14. کشّی، محمد بن عمر بن عبد العزیز، رجال الکشی، مشهد: مؤسسۀ نشر دانشگاه مشهد، چ1، 1409ق.
  15. نجاشی، ابوالعباس، رجال النجاشی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی،‏ چ6، 1365ش.