نگاهی دوباره به نظریۀ دلالت اکثار بر وثاقت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس مرکز تخصصی علوم حدیث حوزۀ علمیۀ قم

2 طلبۀ درس خارج حوزۀ علمیۀ قم، ایران

چکیده

مکتب اعتبارسنجی متأخرین که میراث‌دار مکتب حله در چگونگی رویارویی با احادیث است، با چالش‌هایی روبرو است. از مهم‌ترین آن می‌توان به فقدان توصیف بسیاری از روایان نقش آفرین در انتقال احادیث شیعه، در منابع نخستین رجالی اشاره کرد. توثیقات عام از جمله راهکارها برای رهایی از این چالش است. از میان توثیقات عام، نظریۀ اکثار، بستر مناسبی برای توثیق بسیاری از راویان مجهول یا تضعیف شده به شمار می‌رود. در کلمات بزرگان سه بیان برای این نظریه به چشم می‌خورد که گسترده‌ترین آن منسوب به سیدموسی شبیری زنجانی است؛ بنابر این بیان اگر یک راوی ثقۀ جلیل القدر که عادت به نقل از ضعفاء ندارد، به فراوانی از یک راوی ناشناخته نقل روایت کند، فراوانی نقل وی کاشف از وثاقت استاد در نزد راوی مکثِر است. دو دلیلِ اعتبار و حساسیت دانشمندان رجالی در اطلاع رسانی، پشتوانۀ بنیادین بیان مزبور است. به نظر می‌رسد مجموعۀ تقریرات سه‌گانه با سه ابهام عام و تقریر ویژۀ سیدموسی شبیری نیز با شش ابهام خاص روبرو است؛ بنابراین پیش از برطرف شدن این ابهامات، نمی‌توان نظریۀ اکثار را به عنوان ضابطه‌ای کلی از توثیقات عام پذیرفت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

إعادة النظر علی نظریّة دلالة الإکثار علی الوثاقة

نویسندگان [العربیة]

  • سید علیرضا حسینی شیرازی 1
  • محمد حسن نحوی 2
1 مدرس مرکز تخصصی علوم حدیث حوزۀ علمیۀ قم
2 طلبۀ درس خارج حوزۀ علمیۀ قم، ایران
چکیده [العربیة]

منهج تقییم اعتبار الروایات للمتأخرین الذی یتأثّر من منهج مکتب الحلّة، یواجه عدة تحدّیات فی کیفیّة مواجهة الأحادیث. یمکن الإشارة من أهمّها إلی عدم توصیف الکثیر من الرواة الذین لعبوا دوراً فی نقل أحادیث الشیعة فی المصادر الرجالیّة الأولی. الثوثیق العامّ من إحدی الطرق للتخلّص من هذا التحدّی. من بین التوثیقات العامّة نظریة الإکثار تعدّ منصّة مناسباً للتحقّق من وثاقة الکثیر من الرواة المجهولین و الضعفاء. هناک ثلاث تقاریر بین عبارات العلماء لهذه النظریة، أکثرها شمولاً ینتسب إلی سیدموسی شبیری زنجانی. بحسب هذا البیان، إذا کان الروای ثقة جلیل القدر الذی لم یعتد علی النقل من الضعفاء و یروی مراراً عن راوی مجهول؛ فإنّ تواتر روایته یکشف عن وثاقة الأستاذ عند من یکثر الروایة عنه. قرینة اعتبار و حسّاسیّة الرجالیّین فی الإعلام تعتبران الدعم الأساسیّ لهذا البیان. یبدو أنّ مجموع التقاریر الثلاثة یواجه ثلاث إبهامات عامّة و أنّ التقریر الخاصّ لسیدموسی شبیری زنجانی یواجه ستّ إبهامات خاصة. علی هذا الأساس قبل رفع هذه الإبهامات لا یمکن قبول نظریّة الإکثار کمعیار عامّ من التوثیقات العامّة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • قاعدة إکثار
  • التوثیق العامّ
  • ضعف
  1. ابن شهید ثانى، حسن بن زین الدین، منتقى الجمان فى الاحادیث الصحاح و الحسان، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، چ1، 1362ش.
  2. ابن غضائرى، ابو الحسن، احمد بن ابى عبد الله، رجال ابن الغضائری - کتاب الضعفاء، تحقیق محمدرضا حسینى جلالى، قم: موسسۀ علمى فرهنگى دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، چ1، 1422ق.
  3. استرآبادى، محمدجعفر بن سیف‌‌‌الدین، لب اللباب فی علم الرجال، تهران: اسوه، چ1، 1388ش.
  4. استرآبادى، محمد بن على، منهج المقال فی تحقیق أحوال الرجال، قم: موسسة آل البیت( لإحیاء التراث، چ1، 1422ق.
  5. ایروانى، باقر، دروس تمهیدیة فى القواعد الرجالیة، قم: مدین، چ2، 1431ق.
  6. بحرالعلوم، محمدمهدى بن مرتضى، رجال السید بحر العلوم المعروف بـ الفوائد الرجالیة، تحقیق محمدصادق بحرالعلوم، تهران: مکتبة الصادق%، چ1، 1363ش.
  7. حسینی شیرازی، علی‌رضا، نقد نظریۀ دلالت اکثار بر وثاقت، سی و چهارمین نشست علمی مدرسه فقهی امام باقر علیه السلام، 29/1/1397، ir.
  8. _______، اعتبار سنجی احادیث شیعه: زیرساخت‌ها، فرایندها، پیامدها، [بی‌جا]: مؤسسۀ علمی فرهنگی امام هادی%، چ2، 1398ش.
  9. داورى، مسلم، أصول علم الرجال بین النظریة و التطبیق، [بی‌جا]، [بی‌نا]، چ1، 1416ق.
  10. سیفى مازندرانى، على‌اکبر، مقیاس الرواة، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، چ1، [بی‌تا].
  11. زراری، احمد بن محمد، رسالة أبی غالب الزراری إلى ابن ابنه فی ذکر آل أعین‏، تحقیق محمدرضا حسینی جلالی، قم: مرکز البحوث و التحقیقات الإسلامیة، چ1، 1411ق.
  12. شبیری، محمدجواد، نشست علمی با موضوع تعویض سند، موسسۀ پژوهشی بقیة الله الاعظم%.
  13. شیخ کبیر، محمدحسن، نتیجة المقال فی علم الرجال‏، قم: دلیل ما، چ1، 1432ق.
  14. طوسى، محمد بن حسن، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چ1، 1390ق.
  15. _______، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چ4، 1407ق.
  16. _______، رجال الشیخ الطوسی - الأبواب، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چ3، 1427ق.
  17. _______، العدة فی أصول الفقه، قم: محمدتقی علاقبندیان‌‌‌، چ1، 1417ق.
  18. _______، الفهرست، نجف: المکتبة الرضویة، چ1، [بی‌تا].
  19. عاملى، امین ترمس، بحوث حول روایات الکافی، قم: موسسة دار الهجرة، چ1، 1415ق.
  20. عاملى، بهاء الدین، محمد بن حسین، مشرق الشمسین و إکسیر السعادتین مع تعلیقات الخواجوئى، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، چ2، 1414ق.
  21. کشى، ابو عمرو، محمد بن عمر بن عبد العزیز، رجال الکشی، تحقیق حسن مصطفوی، مشهد: مؤسسۀ نشر دانشگاه مشهد، 1490ق.
  22. مازندرانی حائری، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال فی أحوال الرجال، تحقیق مؤسسة آل البیت( لاحیاء التراث، قم: مؤسسة آل البیت( لإحیاء التراث، 1416ق.
  23. مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم: مؤسسۀ فرهنگى اسلامى کوشانبور، چ2، 1406ق.
  24. مرعى، حسین عبدالله، منتهى المقال فی الدرایة و الرجال، بیروت: موسسة العروة الوثقى، چ1، 1417ق.
  25. نائینی، محمدحسین، فوائد الاصول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چ1، 1376ش.
  26. نجاشى، ابو الحسن، احمد بن على، رجال النجاشی - فهرست أسماء مصنفی الشیعة، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1407ق.
  27. نراقی، ابوالقاسم بن محمد، شعب المقال فی درجات الرجال‏، قم: کنگرۀ بزرگداشت محققان ملامهدى و ملااحمد نراقى‏، چ2، 1422ق.
  28. نورى، حسین بن محمدتقى، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسة آل البیت(، چ1، 1408ق.
  29. هادوى تهرانى، مهدى، تحریر المقال فی کلیات علم الرجال، قم: موسسۀ فرهنگى خانۀ خرد، چ2، 1426ق.
  30. نرم افزار فرهنگ اسناد شیخ صدوق، مرکز تحقیقات علوم کامپیوتری اسلامی.
  31. نرم افزار نور الدرایة، نسخۀ 2/1، نرم افزار تخصصی رجال شیعه، مرکز تحقیقات علوم کامپیوتری اسلامی.