نسخه‌شناسی «کتاب الحجّ» معاویة بن عمار در پرتوی بخش‌هایی تازه‌یاب از آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر متون حدیثی

2 مدرس سطح یک حوزۀ علمیۀ استان یزد

چکیده

معاویة بن عمار از روات معتمد امامیه است که در طریق روایات فراوانی قرار دارد. کتب متعددی به وی منسوب است؛ از جمله کتاب الحج او مورد توجه محدثان امامی است. به نظر می‌رسد بخش‌هایی از کتاب نوادر اشعری و نیز نسخۀ فقه رضوی موجود نزد علامه مجلسی، در اصل، خود کتاب معاویة بن عمار یا برگرفته از آن بوده است. نوشتار پیش رو، با مقایسه میان متن عبارات، با روایات مصادر شیعه از معاویة بن عمار، و دقت در دیگر قرائن، روشن می‌نماید که تمام آنچه در کتاب الحج آمده است عین روایت نیست؛ بلکه گاهی برداشت معاویة بن عمار از روایات است که در قالب فتاوای او نمود یافته است؛ همچنین بسیاری از روایات او که در ظاهر توهم نقل مباشری از امام دارد، برگرفته از روایات مشایخ اوست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

ببلیوغرافیا کتاب حجّ معاویة بن عمّار فی ضوء الأجزاء المکتشفة حدیثاً

نویسندگان [العربیة]

  • سید محمد صادق رضوی 1
  • علی اکبر دهقانی اشکذری 2
1 پژوهشگر متون حدیثی
2 مدرس سطح یک حوزۀ علمیۀ استان یزد
چکیده [العربیة]

معاویة بن عمّار ـ و هو من رواة الإمامیّة الثقات ـ یقع فی طرق روایات کثیرة. وینسب إلیه العدید من الکتب. کتاب حجّه یهتمّ به المحدّثون الإمامیّون. ویبدو أنّ أجزاء من کتاب نوادر الأشعری ونسخة الفقه الرّضوی المتوفّرة لدى العلّامة المجلسی کانت نفس کتاب معاویة بن عمّار أو مأخوذة منه. من الضّروری تقویم هذا الادّعاء من خلال جداول المقارنة بین نصّ العبارات وروایات المصادر الشّیعیّة من معاویة بن عمّار وغیرها من القرائن. ویدلّ تدقیق التّقریرات والشّواهد والقرائن على أنّ کلّ ما ورد فی کتاب الحجّ لیس روایة بالضبّط، بل هو أحیاناً تفسیر معاویة بن عمّار من الرّوایات معبّراً عنها بصیغة فتواه. کما أنّ العدید من روایاته الّتی یبدو وکأنّها مرویّة عن الإمام بالمباشرة، مأخوذة من روایات مشایخه.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • معاویة بن عمّار
  • ببلیوغرافیا
  • نوادر الأشعری
  • فقه الرّضا علیه السلام
  1. * قرآن کریم.

    1. ابن حنبل، احمد بن محمد، المسند، بیروت: مؤسسة الرسالة، چ۱، ۱۴۲۱ق.
    2. ابن شاهین، عمر بن احمد بن عثمان، تاریخ أسماء الثقات، کویت: الدار السلفیة، 1404ق.
    3. ابن طاووس، على بن موسى‏، الأمان من أخطار الزمان، قم: مؤسسة آل البیت( لإحیاء التراث، چ۱، ۱۴۰۹ق.
    4. ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب (، قم: علامه، چ۱، ۱۳۷۹ق.
    5. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف: دار المرتضویة، چ۱، 1356ق.
    6. ابن موسی الرضا (%)، علی - منسوب به -، فقه الرضا%، مشهد: مؤسسة آل البیت( لإحیاء التراث، چ۱، ۱۴۰۶ق.
    7. ابن منظور، محمد بن مکرم‏، لسان العرب، بیروت: دارالفکر، چ4، 1414ق.
    8. اشعری، احمد بن محمد، النوادر، قم: مدرسة الامام المهدی%، چ1، 1408ق.
    9. امامی، مسعود، «آثار فقهی شیعه در عصر حضور معصومان(»، فقه اهل بیت(، سال 19، ش75-76، 1376ش.
    10. آل‌مکباس، محمد، کتاب الحجّ لمعاویة بن عمّار، تهران: مشعر، چ۱، ‌۱۴۳۱ق.
    11. برقی، احمد بن محمد، المحاسن‏، قم: دارالکتب الإسلامیة، چ۱، ۱۳۷۱ق.
    12. بستی، محمد بن حبان، الثقات، حیدر آباد: دائرة المعارف العثمانیة، چ1، ١٣٩٣ق.
    13. پهلوان، منصور، طارمی راد، حسن، سهیلی، محمدحسین، «بازسازی کتاب الحجّ معاویة بن عمّار وارزیابی طرق روایت آن با تأکید بر احادیث زیارت»، پژوهش‌های قرآن وحدیث، ش1، سال50، بهار و تابستان 1396ش.
    14. حر عاملى، محمد بن حسن‏، تفصیل وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت(، چ1، 1409ق.
    15. حلّی، محمد بن ادریس، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ1، 1410ق.
    16. حمیدی، عبد الله بن الزبیر، المسند، دمشق: دار السقا، چ1، 1996م.
    17. دارقطنی، علی بن عمر، المؤتلف و المختلف، بیروت: دار الغرب، چ۱، ۱۴۰۶ق.
    18. دارمی، عبد الله بن عبدالرحمن، المسند، عربستان سعودی: دار المغنی، چ۱، ۱۴۱۲ق.
    19. دوری، عباس بن محمد، التاریخ عن یحیی بن معین، مکة: مرکز البحث العلمی وإحیاء التراث الإسلامی، چ1، 1399ق.
    20. ذهبی، محمد بن أحمد، میزان الإعتدال، لبنان: دار المعرفة، چ1، ١٣٨٢ق.
    21. رازی، ابن أبی حاتم، الجرح و التعدیل، حیدر آباد: دائرة المعارف العثمانیة، چ1، 1371ق.
    22. راوندی، سعید بن هبة الله، قصص الأنبیاء(، مشهد: مرکز پژوهش هاى اسلامى‏، چ1، 1409ق.
    23. رحمتی، محمدکاظم، «عبید الله بن ابی رافع و کتاب السنن و الاحکام و القضایا»، حدیث پژوهی، ش7، تابستان 1391ش.
    24. شبیری، سید محمد جواد، «نوادر أحمد بن محمد بن عیسی یا کتاب حسین بن سعید»، آئینۀ پژوهش، ش46، 1376ش.
    25. ________، توضیح الأسناد المشکلة فی الکتب الأربعة( أسناد الکافی)، قم، دار الحدیث، چ۱، ۱۴۲۹ق.
    26. صدوق، محمد بن علی، الخصال، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ1، 1362ش.
    27. ________، علل الشرائع، قم: داوری، چ1، 1385ق.
    28. ________، من لایحضره الفقیه، قم:دفتر انتشارات اسلامی، چ1، 1413ق.
    29. ________، معانی الاخبار، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ۱، ۱۴۰۳ق.
    30. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، قم: کتابخانۀ آیة الله مرعشی، چ۲، ۱۴۰۴ق.
    31. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم: شریف رضی، چ۴، ۱۴۱۲ق.
    32. طوسی، محمد بن حسن، الرجال، قم: انتشارات اسلامی، چ1، 1415ق.
    33. ________، الفهرست، قم: مکتبة المحقق الطباطبائی، چ1، 1420 ق.
    34. ________، المبسوط، تهران: مکتبة المرتضویة، چ1، 1387ق.
    35. ________، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چ1، 1365ش.
    36. ________، الخلاف، قم: انتشارات اسلامی، چ1، 1407ق.
    37. علینژاد، ابوطالب، «آشنایی با طریق شیخ طوسی و نقش کاربردی آن»، حدیث حوزه، ش2، بهار و تابستان 1390ش.
    38. عمادی حائری، محمد، بازسازی متون کهن حدیث شیعه، تهران: انتشارات کتابخانۀ مجلس، چ1، 1388ش.
    39. عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، تهران: مطبعة علمیة، چ۱، ۱۳۸۰ق.
    40. قمى، على بن ابراهیم‏، التفسیر، قم: دار الکتاب، چ۳، ۱۴۰۴ق.
    41. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چ1، 1407ق.
    42. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ1، 1403ق.
    43. مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى، روضة المتقین، قم: مؤسسۀ کوشانپور‏، چ1، 1406ق.
    44. ________، لوامع صاحبقرانى‏، قم: اسماعیلیان، چ1، 1414ق.
    45. مدرسی، حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامى، چ1، 1368ش.
    46. ________،میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین هجری، قم: نشر مورخ، چ1، 1386ش.
    47. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، المقنعة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ4، 1417ق.
    48. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ1، 1365ش.
    49. ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، تهران: افست مروی، [بی‌تا].
    50. نسائی، أحمد بن شعیب، السنن، مصر: المکتبة التجاریة الکبرى، چ1، 1348ق.
    51. نمازی شاهرودی، شیخ علی، الأعلام الهادیة الرفیعة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ1، 1391ش.
    52. نیشابوری، مسلم بن حجّاج، صحیح مسلم، بیروت: دار طوق النجاة، چ1، 1433ق.